Η υπόθεση Βαξεβάνη και η επιλεκτική εφαρμογή του νόμου

Η υπόθεση του δημοσιογράφου Κώστα Βαξεβάνη και της δημοσιοποίησης των ονομάτων της περιβόητης ‘λίστας Λαγκάρντ’ που απασχολεί ελληνικά και διεθνή μέσα, θέτει ορισμένα πολύ σημαντικά ερωτήματα για τη σχέση ελευθερίας του τύπου και της έκφρασης με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής όπως αυτά προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η σύλληψη δημοσιογράφου για την αποκάλυψη πληροφοριών σίγουρα πρέπει να θεωρηθεί ακραία αντίδραση και δικαίως τέτοιες προσπάθειες εκφοβισμού και φίμωσης έχουν παραδοσιακά αντιμετωπιστεί με μεγάλο σκεπτικισμό από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Δικαστήριο έχει επανειλημμένως τονίσει πως η ελευθερία του τύπου αποτελεί κορωνίδα του δημοκρατικού πολιτεύματος και ο ρόλος του τύπου ως ‘public watchdog’ επιτρέπει μόνο μικρή ευχέρεια στα κράτη μέλη της σύμβασης να προβαίνουν σε λογοκριτικές πράξεις και πάντα τηρώντας τις αρχές της αναλογικότητας όπως ορίζει η Σύμβαση. Η ελευθερία του τύπου επιτρέπει και απαιτεί τη δημοσιοποίηση πληροφοριών που αποκαλύπτουν διαφθορά, υποκρισία, παρασκηνιακά συμφέροντα και οτιδήποτε άλλο επιβεβαιώνει το ρόλο του τύπου ως αντίβαρο στην εξουσία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως, είναι αμφίβολο κατά πόσο η δημοσιοποιήση των ονομάτων εκπληρώνει κάποιον από αυτούς τους στόχους. Εν τέλει, ο Κώστας Βαξεβάνης αθωώθηκε στο Αυτόφωρο Πλημμελειοδικείο αλλά η υπόθεση παρουσιάζει ενδιαφέροντα σημεία συζήτησης και ανάλυσης.

Ο Κώστας Βαξεβάνης ισχυρίζεται πως το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή δεν παραβιάζεται με τη δημοσιοποίηση της λίστας διότι μαζί με τα ονόματα δεν συμπεριλαμβάνονται τα ποσά που έχουν κατατεθεί στους ελβετικούς λογαριασμούς. Συνεπώς, καθ’ ότι σύμφωνα με τα λεγόμενα του «το ότι έχεις λογαριασμό σε τράπεζα δεν είναι προσωπικό δεδομένο»[1], η δημοσιοποίηση είναι κατ’ αυτόν επιτρεπτή. Παράλληλα, οι δικηγόροι του ισχυρίζονται πως έως τώρα κανείς από τους εμπλεκόμενους δεν έχει κινηθεί δικαστικά εναντίον του.

Όμως, η δημοσιοποίηση της λίστας, που όπως ο ίδιος ο δημοσιογράφος έχει δηλώσει δεν επιβεβαιώνει πως τα συγκεκριμένα πρόσωπα έχουν εμπλακεί σε παράνομες ενέργειες, ενέχει το κίνδυνο να στοχοποιηθούν αδίκως ορισμένα άτομα στη κοινή γνώμη. Σε μια ιδιαίτερα τεταμένη περίοδο, που ο κοινωνικός ιστός είναι σε διάρρηξη, μια τέτοια δημοσίευση που στοχεύει μόνο στη δημιουργία εικασιών για τα συγκεκριμένα πρόσωπα δύσκολα μπορεί να συμπορευτεί με τις αρχές προστασίας της ιδιωτικής ζωής.

Σημαντικό είναι επίσης να εξετάσουμε αν ικανοποιείται κάποιο μεγαλύτερο δημόσιο συμφέρον που αναλογικά θα επέτρεπε τη δημοσιοποίηση των ονομάτων. Σκοπός του δημοσιογράφου θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ήταν να ξεσκεπάσει τις σχέσεις ισχυρών κοινωνικών ομάδων με την εξουσία και να φέρει στο φως παρασκηνιακά παιχνίδια που τους επιτρέπουν να διαφεύγουν από τον έλεγχο της δικαιοσύνης. Το ότι όμως η δημοσιέυση φέρνει αυτά τα αποτελέσματα είναι επισφαλές συμπέρασμα. Η λίστα όπως δημοσιεύτηκε δεν συνοδεύεται από καμία ανάλυση ως προς τα ποια πρόσωπα έχουν εμπλοκές και σε ποιο βαθμό. Θα έπρεπε οι 2059 περιπτώσεις να εξεταστούν ατομικά και να δοθούν πειστικές αποδείξεις σε αντίθεση με την μαζική δημοσιοποίηση των ονομάτων που έγινε τώρα.

Σε μια περίοδο ιδιαίτερα αυξημένης κοινωνικής έντασης, η δημοσιοποίηση των συγκεκριμένων ονομάτων, συνοδευόμενη από την υπόνοια πως φοροδιαφεύγουν και άρα ευθύνονται εν μέρει για την σημερινή οικονομική κατάσταση της χώρας, παρουσιάζει τα άτομα αυτά ως εξιλαστήρια θύματα και τα παραδίδει βορά στον εξοργισμένο ελληνικό λαό. Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικα εάν η φοροδιαφυγή είχε εξακριβωθεί από τη δικαιοσύνη και η λίστα παρέμενε κρυφή. Αυτό που θα ήταν θεμιτό να κάνει ο Βαξεβάνης είναι να συνεχίσει να ασκεί δημοσιογραφικές πιέσεις για να κατατεθεί η λίστα στη Βουλή και να διερευνηθεί το θέμα, αλλά η μαζική δημοσιοποίηση των ονομάτων είναι δυσανάλογα ακραία αντίδραση σε αυτό που ο δημοσιογράφος ήθελε να επιτύχει. Την ίδια θέση φέρεται να  πήρε ο εισαγγελέας της έδρας που στην αρνητική εισήγησή του τόνισε «Τους παρέδωσε στη χλεύη μιας κοινωνίας που ζητά αίμα και ήρθε αυτό που προσφέρει αίμα. Πέταξε στο Κολοσσαίο ανθρώπους και υπολήψεις χωρίς να τον νοιάζει αν αυτοί οι άνθρωποι είναι φοροφυγάδες ή όχι. Είναι λύση η ανθρωποφαγία; Είναι λύση ο κανιβαλισμός;»[2]

Το άλλο επιχείρημα, πως η δημοσιοποίηση θα εξαναγκάσει την κυβέρνηαη να προχωρήσει κάτω από τη πίεση της κατακραυγής σε αναλυτική εξέταση της  λίστας, είναι αμφίβολης πειστικότητας. Αλλά και στη περίπτωση που υπήρχε βάσιμη εκτίμηση πως η δικαιοσύνη θα προχωρούσε στις νόμιμες ενέργειες, η τακτική του ‘ο σκοπός αγιάζει τα μέσα’ όταν πιθανώς συμπεριλαμβάνονται στη λίστα αθώα άτομα είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνη και καταστρατηγεί το τεκμήριο της αθωότητας.

Από την άλλη, αυτό που σίγουρα πρέπει  να μας απασχολεί για τη ποιότητα της δημοκρατίας στην Ελλάδα είναι η επιλεκτική εφαρμογή του νόμου. Η δικαιοσύνη στη περίπτωση Βαξεβάνη αντέδρασε με πρωτοφανή γρήγορο και υπερβολικό τρόπο κατηγορώντας τον για παραβίαση του νόμου περι προσωπικών δεδομένων και η άμεση σύλληψη του έγινε με μια άνευ προηγουμένου οργάνωση και μεθοδικότητα. Αντιθέτως, η απαράδεκτη δημοσιοποίηση από την Ελληνική Αστυνομία των στοιχείων των ιερόδουλων που βρέθηκαν οροθετικές με πρόφαση τους λόγους δημόσιας υγείας, είναι σαφώς πολύ σοβαρότερο θέμα για το οποίο δεν υπήρξε καμία επίσημη κρατική αντίδραση. Κατά συνέπεια, η μεγάλη αποτυχία παραμένει, πως σε περίοδο που η δημοκρατία περνάει μεγάλη κρίση και η καταστρατήγηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων αδύναμων κοινωνικών ομάδων έχει γίνει καθημερινό φαινόμενο, το κράτος συνεχίζει να θέτει ως προτεραιότητα τη στοχοποίηση και δίωξη όσων έρχονται σε αντίθεση με την εξουσία. Τρανταχτό παράδειγμα πως λίγες μόλις μέρες μετά το θέμα με το Βαξεβάνη, οι δημοσιογράφοι της κρατικής τηλεόρασης Αρβανίτης και Κατσίμη βρέθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες εκτός παρουσίασης της εκπομπής για αρνητικό δημοσιογραφικό σχολιασμό του Υπουργού κ. Δένδια που στη προκείμενη περίπτωση, κατά την άποψή μου, πρόκειται για ξεκάθαρη περίπτωση λογοκρισίας.

Το οικοδόμημα του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βασίζεται στην αξία πως τόσο οι πλέον αδύναμοι όσο και οι πλεόν ισχυροί κρίνονται άξιοι προστασίας. Είναι όμως εξαιρετικά ανησυχητικό πως το ελληνικό κράτος έχει συστηματικά επιλέξει να εστιάσει τις δυνάμεις του στη προστασία των δεύτερων.

(07/11/2012)
Δημήτρης Καγιαρός, διδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο του Hull

[1] ‘Αθώος ο Βαξεβάνης’ < http://www.real.gr/DefaultArthro.aspx?page=arthro&id=184437&catID=3> 1 Νοεμβρίου 2012.

[2] Εύα Καραμανώλη ‘Αθωώθηκε ο Κ. Βαξεβάνης' ’http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_02/11/2012_500413 2 Νοεμβρίου 2012.