Μη έκδοση, αλλά...

Πρόσφατα, η ελληνική δικαιοσύνη έκρινε την υπόθεση οκτώ Τούρκων στρατιωτικών που διέφυγαν στην Ελλάδα μετά το αποτυχημένο τουρκικό πραξικόπημα. Δεν έχω διαβάσει το σκεπτικό των σχετικών αποφάσεων, αλλά το αποτέλεσμά τους είναι ορθό. Το διεθνές δίκαιο απαγορεύει στα κράτη να εκθέτουν ανθρώπους σε κίνδυνο παραβίασης του δικαιώματος στη ζωή και της απαγόρευσης βασανιστηρίων, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Δυστυχώς, στην παρούσα συγκυρία, τέτοιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν στην Τουρκία. Για όσο διάστημα εξακολουθούν να υφίστανται, η Ελλάδα έχει διεθνή νομική υποχρέωση να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια αποφυγής της επαπειλούμενης παραβίασης των προαναφερθέντων δικαιωμάτων. Η απόρριψη του τουρκικού αιτήματος έκδοσης των στρατιωτικών προκειμένου να δικαστούν από την τουρκική δικαιοσύνη είναι ένα από τα μέσα που εξυπηρετεί τον σκοπό αυτό. Είναι όμως το μόνο; Μήπως υπάρχει άλλος, συμφερότερος, τρόπος;

Πριν απαντήσω, εξηγώ τους κύριους λόγους για τους οποίους η μη έκδοση είναι επαχθής και μη βέλτιστη επιλογή. Πρώτον, συνεπάγεται κόστος για εμάς. Η πλέον προφανής διάσταση είναι η (ενδεχόμενη ή γεγενημένη) επιβάρυνση των πολλαπλώς προβληματικών ελληνοτουρκικών σχέσεων. Δεύτερον, υπονομεύει τη λογοδοσία. Όποιος κατηγορείται πρέπει να κρίνεται και, αν στοιχειοθετούνται οι κατηγορίες, να τιμωρείται. Φυσικά, μέχρι τότε τεκμαίρεται αθώος. Απαγορεύοντας την έκδοση, το διεθνές δίκαιο εμποδίζει τη λογοδοσία. Προφανώς, αξιακά, η ζωή και η απαγόρευση κακομεταχείρισης βαραίνουν περισσότερο από τη λογοδοσία, ακόμα κι όταν αυτή αφορά πραξικόπημα. Τρίτον, η μη έκδοση λειτουργεί ως μαγνήτης για άλλους διωκόμενους. Πριν λίγες ημέρες συνελήφθησαν σε ελληνικό έδαφος δύο ακόμα Τούρκοι, κατηγορούμενοι για καίρια συμμετοχή στο πραξικόπημα.

Αν η Τουρκία ήταν μία «άλλη» Τουρκία, η Ελλάδα θα όφειλε να εκδώσει τους Τούρκους στρατιωτικούς προκειμένου αυτοί να λογοδοτήσουν. Η Ελλάδα δεν θα επωμιζόταν κόστος και η δημοκρατία στην Τουρκία θα προστατευόταν από όσους επιχείρησαν να την καταλύσουν. Επειδή, όμως, η Τουρκία δεν είναι μία «άλλη» Τουρκία, όπως όλοι θα θέλαμε, επειδή απειλεί να επαναφέρει τη θανατική ποινή, επειδή υπάρχουν πλείστες ενδείξεις ανθρώπινης κακομεταχείρισης, το διεθνές δίκαιο απαγορεύει την έκδοση. Αμφότερες οι χώρες ζημιώνονται προκειμένου να προστατευθούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Η Ελλάδα πληρώνει κόστος που δεν την αναλογεί και η Τουρκία εμποδίζεται να τιμωρήσει όσους ενδεχομένως συνέβαλαν στο πραξικόπημα και διέφυγαν σε τρίτες χώρες.

Αυτό είναι το πλαίσιο εντός του οποίου αποκτά το πλήρες νόημά του το ερώτημα που έθεσα στην αρχή του παρόντος. Μήπως υπάρχει προτιμότερη οδός από τη μη έκδοση; Όπως έχω υποστηρίξει και στο Books’ Journal εκκρεμούσης της υπόθεση των οκτώ στρατιωτικών, την απάντηση την έχει δώσει η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Abu Qatada. Ακολουθώντας το παράδειγμα αυτό, η Ελλάδα θα μπορούσε να θέσει ως προϋπόθεση για έκδοση των Τούρκων στρατιωτικών την παροχή εγγυήσεων από την Τουρκία ότι η μεταχείριση που θα τους επιφυλάξει θα είναι σύννομη με τα διεθνή standards ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για το σκοπό αυτό τα δυο κράτη μπορούν να συνομολογήσουν διεθνή σύμβαση και να συμφωνήσουν, μεταξύ άλλων, τα εχέγγυα τήρησής της. Έτσι θα ωφεληθούν αμφότερα τα κράτη και οι κοινωνίες τους, αλλά και θα προστατευθεί η δημοκρατία κατά τρόπο σύμφωνο με τις επιταγές του κράτους δικαίου και του διεθνούς δικαίου, και δη των κανόνων τους που προστατεύουν την ανθρώπινη αξία.

Βασίλης Π. Τζεβελέκος, αναπληρωτής καθηγητής, Νομική Σχολή Πανεπιστημίου Λίβερπουλ  

Δημοσιεύθηκε στις 10-03-2017 στα ΝΕΑ.