Συνταγματική αναθεωρηση, αιτίες της κρίσης και θεσμοί

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η εισαγωγική ομιλία του μέλους της Κοινότητας Μπροστά, κ. Αλέξανδρου Χατζόπουλου, στην εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν η Κοινότητα Μπροστά και το GPPF στις 24 Σεπτεμβρίου 2014 για τη συνταγματική αναθεώρηση. Τα slides της παρουσίασης είναι προσβάσιμα εδώ.

Κυρίες και κύριοι,

στο ερώτημα αν φταίει το Σύνταγμα για την κρίση, δεν υπάρχει προφανής απάντηση. Πολλοί λένε ότι δε φταίει το Σύνταγμα και οι θεσμοί της πολιτείας, αλλά το διαβρωμένο πολιτικό σύστημα. Αν συμφωνήσουμε, όμως, σε αυτό πρέπει αναγκαστικά να πάμε την ερώτηση ένα βήμα παραπέρα. Μήπως φταίει το εργοστάσιο παραγωγής αυτού του πολιτικού συστήματος, δηλαδή το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται, αναπαράγεται και λειτουργεί; 

Αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα το γεγονός ότι το θέμα προσεγγίζεται όχι από συνταγματολόγους, αλλά από ενεργούς πολίτες με αγωνία για τη χώρα και με ματιά ευρύτερη και όχι απλώς νομοτεχνική. Εύλογα κανείς θα μπορούσε να μας ρωτήσει γιατί σε μια εθνική συγκυρία φτώχειας, ύφεσης, υπανάπτυξης, ψυχολογικής καταρράκωσης της χώρας μας δεν κάνουμε μια άλλη εκδήλωση. Για την οικονομία, τα δημοσιονομικά, το ασφαλιστικό, την εργασία. Παρά ασχολούμαστε με ένα θέμα που ίσως μοιάζει απόμακρο και βαρετό για τον περισσότερο κόσμο: τη συνταγματική αναθεώρηση, αλλά και γενικότερα το θεσμικό πλαίσιο του κράτους και του πολιτικού συστήματος.

Η απάντηση μας είναι ότι θεωρούμε πως οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τις βασικές δομές της πολιτείας μας προηγούνται αναγκαστικά της ουσιαστικής εξόδου της χώρας μας από την κρίση. Και μιλώντας για έξοδο από την κρίση δεν εννοούμε απλά και μόνο τη βελτίωση (πρόσκαιρη ή μη) των δημοσιονομικών μας μεγεθών. Μιλάμε για εκείνες τις ιδιότητες που πρέπει να αποκτήσουμε ως πολιτεία αλλά και ως κοινωνία, ώστε να γίνουμε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος στην πράξη, όχι στις συνθήκες και στα χαρτιά.

Η συζήτηση ανάγεται σίγουρα και στο επίπεδο των συμβολισμών. Όμως σήμερα η αναγκαιότητα αυτή δεν αφορά μόνο τους συμβολισμούς. Είναι γεμάτη ουσία. Εν όψει της σημερινής συζήτησης, μάζεψα στα slides που συνοδεύουν το κείμενο αυτό μερικούς πρόσφατους και σχετικά πρόσφατους τίτλους από άρθρα στα ΜΜΕ. Μέσα σε αυτό το θεσμικό περιβάλλον εκτυλίσσεται η δημόσια ζωή στην Ελλάδα. Και μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον «εκπαιδεύεται» και ο πολίτης σε ό,τι αφορά τον δικό του ρόλο. Γι αυτό και σήμερα η συζήτηση δεν είναι ούτε θεωρητική, ούτε άσχετη με τα μυριάδες άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία. Οι αδύναμοι θεσμοί παράγουν αδύναμες κοινωνίες, οικονομίες, επιχειρήσεις, πολιτικά συστήματα, και φυσικά πολίτες.

Η δική μας άποψη είναι ότι για να εξαλειφθούν οι βασικές αιτίες της σημερινής κρίσης, από κάπου πρέπει να αρχίσουμε. Και αυτό το κάπου είναι οι βασικοί θεσμοί της πολιτείας. Οι οποίοι, αν τους δούμε αντικειμενικά, είτε αυτοτελώς, είτε σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη (τουλάχιστον) είναι από αδύναμοι και ελλιπείς έως αποσαθρωμένοι. Και είμαστε της άποψης ότι οι δοξασίες, οι εθνικοί μας μύθοι και το ελληνικό φιλότιμο δεν είναι επαρκώς υποσχόμενα σχέδια. Χρειαζόμαστε πραγματικές και ευρείες αλλαγές. Το ΜΠΡΟΣΤΑ πρόσφατα δημοσίευσε τις πλέον σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις που υποστηρίζουμε σε αυτό το πλαίσιο. Επιτρέψτε μου να αναφέρω επιγραμματικά κάποιες από αυτές, τις πλέον σημαντικές, χωρίς να επεκταθούμε στις λεπτομέρειες:

1. Αλλαγή του εκλογικού νόμου. Πιστεύουμε ότι διαφορετικό πολιτικό σύστημα από αυτό που μας οδήγησε στην κρίση, αλλά και πολίτες υπεύθυνοι για τις επιλογές τους δεν πρόκειται να υπάρξουν αν δεν αλλάξει δραστικά ο τρόπος με τον οποίο αναδεικνύονται και εκλέγονται οι βουλευτές. Κατάτμηση περιφερειών σε μονοεδρικές σε συνδυασμό με περιφερειακές λίστες, κατάργηση του σταυρού προτίμησης, αναλογικότερο σύστημα.

2. Σταθερός εκλογικός κύκλος με εκλογές κάθε 4 χρόνια σε καθορισμένη ημερομηνία και σε περίπτωση πρόωρων εκλογών τακτικές εκλογές στην επόμενη προβλεπόμενη ημερομηνία. Δεν υπάρχει περίπτωση διαφορετικά να σταματήσει ο πολιτικός καιροσκοπισμός, η παντελής αδυναμία πολιτικού σχεδιασμού από οποιαδήποτε κυβέρνηση και το φαινόμενο το βράδυ των εκλογών να ξεκινά ουσιαστικά η επόμενη προεκλογική περίοδος. Σε ό,τι αφορά τον πολίτη, θα έχει πλέον τη δυνατότητα να κρίνει αντικειμενικά τις κυβερνήσεις, αλλά και τις αντιπολιτεύσεις του.

3. Καθιέρωση ασυμβίβαστου ανάμεσα σε βουλευτές και Υπουργούς.

4. Ανάδειξη της ηγεσίας της Δικαιοσύνης αποκλειστικά από το σώμα των δικαστών με δικαίωμα αρνησικυρίας από το Κοινοβούλιο με αυξημένη πλειοψηφία.

5. Εξομοίωση των πολιτικών με τους πολίτες ως προς την ποινική αντιμετώπιση. Μοναδική απόκλιση η υποχρεωτικά κατά προτεραιότητα διερεύνηση των υποθέσεων στις οποίες εμπλέκονται μέλη της κυβέρνησης.

6. Περιορισμός της ασυλίας των βουλευτών σε θέματα αμιγώς κοινοβουλευτικού χαρακτήρα.

7. Σύγχρονο ρυθμιστικό πλαίσιο για τα ΜΜΕ, τόσο ως προς την αδειοδότησή τους όσο και ως προς τη λειτουργία τους.

8. Προστασία της δημόσιας παιδείας, αλλά χωρίς να απαγορεύεται η ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων.

 

9. Θεσμική κατοχύρωση της διαγενεακής δικαιοσύνης στις ασκούμενες πολιτικές.

10. Και αρκετά ακόμα…

Θα παρατηρήσατε ότι κάποιες από αυτές τις προτάσεις θα απαιτούσαν αναθεώρηση του Συντάγματος. Κάποιες άλλες, όμως, όπως ο εκλογικός νόμος, όχι. Και πολλές από αυτές διατυπώνονται συχνά πυκνά από όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα. Γιατί δεν έχουν γίνει; Δεδομένου μάλιστα ότι η υλοποίησή τους θα οδηγούσε σε καλύτερη διοίκηση, σε καλύτερους νόμους, σε μια ανταγωνιστική και ανοιχτή χώρα; Αναρωτιόμαστε γιατί με ελάχιστες εξαιρέσεις, οτιδήποτε δεν έχει δημοσιονομική διάσταση (και μάλιστα άμεση) δεν αγγίζεται εύκολα από τη σημερινό πολιτικό σύστημα;

Σίγουρα ένα πρόβλημα είναι ο χρόνος. Οι θεσμικές αλλαγές είναι θεμελιώδεις, αλλά για να παράξουν πραγματικά αποτελέσματα στην πράξη στην κοινωνία, στις δομές του κράτους, στην οικονομία και στην ποιότητα της δημοκρατίας απαιτείται χρόνος. Και αυτό είναι ασύμβατο με πολιτικούς που έχουν εκπαιδευτεί να ασκούν πολιτική με βάση την επικαιρότητα, τη μάχη των εντυπώσεων της στιγμής και την ατάκα  της ημέρας αλλά και με ένα σύστημα όπου βρίσκεται μόνιμα σε μια άτυπη προεκλογική περίοδο. Το μεγαλύτερο, όμως πρόβλημα είναι η ίδια η ποιότητα του σημερινού πολιτικού συστήματος, προφανώς με κάποιες εξαιρέσεις (και έχουμε σήμερα μαζί μας μερικές από αυτές). Πώς είναι δυνατόν να ζητάς από κάποιους που έχτισαν ένα σύστημα να έρθουν και να το γκρεμίσουν; Είναι σαν να ζητάς από κάποιον να αρνηθεί το παιδί του.

Για αυτό και κλείνω με το ερώτημα, εν όψει  της συζήτησής μας, αν πράγματι πιστεύουμε ότι σήμερα, και ιδιαίτερα μέσα στις συνθήκες της πολιτικής πόλωσης και της συλλογικής έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς και στο πολιτικό σύστημα, ήρθε η ώρα να πάμε σε μια συνταγματική / θεσμική αναθεώρηση ουσίας. Μήπως προτού να το κατακτήσουμε αυτό χρειάζεται –μια και ζούμε σε μια δημοκρατική κοινωνία - να πειστεί και η πλειοψηφία της κοινωνίας; Και μήπως αυτό με τη σειρά του χρειάζεται μια αναβαθμισμένη γενιά πολιτικών;