Οι Βρετανοί σαν βομβιστές αυτοκτονίας;

Μπορεί μια χώρα να σκέφτεται και να λειτουργεί σαν βομβιστής αυτοκτονίας; Μπορεί μία δημοκρατία να αποφασίσει δια της άμεσης οδού να αυτοκτονήσει οικονομικά και ταυτόχρονα να πλήξει συθέμελα την ευρύτερη γειτονιά της δυναμιτίζοντας μία εν γένει επωφελή για την ίδια τάξη πραγμάτων; Και όμως φαίνεται πως μπορεί, όπως δείχνει το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας και του επικείμενου δημοψηφίσματος για την συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (Αντίστοιχη περίπτωση ήταν βέβαια και το ελληνικό δημοψήφισμα του περασμένου Ιουλίου αλλά στην προκείμενη περίπτωση η βόμβα έσκασε στα χέρια του βομβιστή...)

Αν η είσοδος της Μ. Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1973 έγινε στη βάση αμιγώς οικονομικών κριτηρίων - μια απόφαση που έλαβε αδιαμφισβήτητη δημοκρατική νομιμοποίηση με την ευρεία επικράτηση της φιλοευρωπαϊκής πλευράς στο δημοψήφισμα του 1975 -, τότε γιατί βρίσκεται τώρα η χώρα στα πρόθυρα της εξόδου από την ΕΕ, παρά το γεγονός ότι η οικονομία της έχει ανθήσει σε απόλυτα μεγέθη κι επωφεληθεί τα μάλα από τη συμμετοχή της στην κοινή αγορά; Γιατί υπάρχει τόσο έντονο ευρωσκεπτικιστικό κι ευρωφοβικό ρεύμα σε μια χώρα που δεν υπόκειται καν στους σκληρούς περιορισμούς του ευρώ, σε πείσμα μάλιστα των αλλεπάλληλων προειδοποιήσεων για τις πιθανές επιπτώσεις ενός Brexit από συμμάχους (π.χ., Ομπάμα), έγκυρους οικονομικούς οργανισμούς (π.χ., Τράπεζα της Αγγλίας) κι ανεξάρτητες δεξαμενές σκέψης (π.χ., Institute of Fiscal Studies);

Η απάντηση έχει δύο σκέλη. Πρώτον, στο δίλημμα-φενάκη μεταξύ εθνικής κυριαρχίας και πολιτικής αλληλεξάρτησης, πολλοί Βρετανοί ψηφοφόροι διαλέγουν το πρώτο, ορμώμενοι κατά βάση από εθνικιστικά, σοβινιστικά και ξενοφοβικά ένστικτα. Σε αυτό το κομμάτι του πληθυσμού η ΕΕ μοιάζει ένα ξένο προς αυτούς εγχείρημα, το οποίο συνεχίζουν να πληρώνουν χωρίς να θεωρούν ότι τους ωφελεί σε τίποτα. Αυτά τα βαθύτερα ένστικτα εσωστρέφειας, μισαλλοδοξίας και αποστροφής των ελίτ έχουν υποθάλπονται έτι περαιτέρω από την απροκάλυπτα λαϊκίστικη εκστρατεία του Leave, των οποίων ηγούνται ο Nigel Farage, ηγέτης του ακροδεξιού UKIP, ο Michael Gove, Υπουργός Δικαιοσύνης και πρώην στενός συνεργάτης του Cameron και, τέλος, ο Boris Johnson, πρώην δήμαρχος Λονδίνου, δηλαδή μίας από τις πλέον κοσμοπολίτικες μητροπόλεις αυτού του κόσμου που έχει επωφεληθεί τα μέγιστα από την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών και κεφαλαίου στα πλαίσια της Κοινής Αγοράς.

Δεύτερον, σε αντίθεση με χώρες που παραμένουν στο στενό πυρήνα του ευρώ, πολλοί Άγγλοι θεωρούν ότι έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν βραχυπρόθεσμες οικονομικές αναταράξεις, καθώς ούτως ή άλλως διατηρούν τη νομισματική και δημοσιονομική τους αυτονομία και με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο θα καταφέρουν να ξαναχτίσουν τις εμπορικές σχέσεις που θα πληγούν από μία ενδεχόμενη έξοδο. Αρκεί βέβαια μια τέτοια «ηρωική έξοδος» να οδηγήσει στην πολυπόθητη παλινόρθωση της εθνικής τους κυριαρχίας.

Ένα τέτοιο ρόδινο σενάριο προφανώς προϋποθέτει ότι η έκρηξη ενός Brexit θα είναι ελεγχόμενη και δε θα αποτελέσει την αρχή του τέλους του παγκόσμιου πολιτικοοικονομικού συστήματος, τα θεμέλια του οποίου μπήκαν στα πρώτα χρόνια με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Δυστυχώς όμως δε θα είναι η πρώτη φορά που η Βρετανία θα έχει αποβεί μπροστάρης στην ανατροπή ενός παγκόσμιου οικονομικού πλαισίου αναφοράς. Πολλοί ξεχνούν ότι η Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που εγκατέλειψε επισήμως το Χρυσό Κανόνα του μεσοπολέμου το 1931 και άνοιξε την πόρτα σε ένα αντίστοιχο ντόμινο αποχωρήσεων από ένα κοινό μηχανισμό διακρατικής συνεργασίας. Και αυτό έγινε πάλι στην κοντόφθαλμη και μονομερή λογική ότι η Βρετανία από μόνη της είχε τη δυνατότητα να διαχειριστεί το βραχυπρόθεσμο κόστος της μετάβασης – καθώς είχε μικρότερα αποθέματα χρυσού σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες του Χρυσού Μπλοκ, όπως η Γαλλία και η Ελβετία. Η ιστορία όμως έδειξε ότι η απόφαση αυτή κατέστη η απαρχή μίας δεκαετίας πολιτικού απομονωτισμού και οικονομικών συγκρούσεων με τη γνωστή κατάληξη...

Ανεξάρτητα του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος της Πέμπτης, τα ανησυχητικά υψηλά δημοσκοπικά ποσοστά υπέρ του λεγόμενου «Brexit» καταδεικνύουν την αποτυχία της Ευρώπης να επικοινωνήσει ένα κοινό όραμα, να οικοδομήσει ένα κοινό πλαίσιο σταθερότητας, συνεργασίας και προοπτικής, να θεμελιώσει μία φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων με επίκεντρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες του, τις ελπίδες του, τα δικαιώματά του. Η ΕΕ έχει αποτελέσει το πιο φιλόδοξο και θεσμικά κατοχυρωμένο πείραμα υπερεθνικής πολιτικής συνένωσης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αλλά πλέον βλέπουμε ότι τόσο η εδαφική του συνοχή όσο και η πολιτική του νομιμοποίηση βάλλονται από παντού.

Οποιοδήποτε πισωγύρισμα λάβει χώρα – πόσω μάλλον όταν αυτό γίνει με τη δημοκρατική νομιμοποίηση ενός δημοψηφίσματος - ίσως σημάνει την αρχή του τέλους του μεταπολεμικής συμφώνου ευημερίας, σταθερότητας και ειρήνης στην Ευρώπη. Μία ενδεχόμενη έξοδος της Μ. Βρετανίας από την ΕΕ θα αποτελέσει ένα ακόμα καίριο χτύπημα στο σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης και συγκερασμού της εθνικής κυριαρχίας, της εγχώριας δημοκρατίας και της ελεγχόμενης παγκοσμιοποίησης των αγορών μετά από αυτά της Μεγάλης Χρηματοπιστωτικής Κρίσης του 2007-9 και της Κρίσης Χρέους της Ευρωζώνης.

Νικήτας Κωνσταντινίδης, Λέκτορας Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο του Cambridge.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην ελληνική έκδοση της  Huffington Post, στις 22-06-2016.