Την αδράνεια στην αντιμετώπιση της ΧΑ διαδέχτηκε η έντονη, αλλά σπασμωδική και μάλλον απροετοίμαστη υπερδραστηριότητα των τελευταίων ημερών. Ο «κλήρος» έπεσε στη δικαιοσύνη. Αν και ελπιδοφόρος η εξέλιξη αυτή, έρχεται με τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθεί ο νόμος καταχρηστικά και η όποια δράση να αποκλίνει των δημοκρατικών standards. Εξάλλου, η ποινική δικαιοσύνη δεν είναι παρά ένα από τα διαθέσιμα μέσα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, στο πλαίσιο της υποχρέωσης που έχουν όλα τα όργανα του κράτους ν’ αντιμετωπίσουν θεσμικά τον εξτρεμισμό. Το κράτος πρέπει να δράσει. Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, ας τους ταράξουμε στη νομιμότητα. Είναι όμως αυτό τόσο απλό και ανώδυνο;
Τα σχόλια επί των πρόσφατων καταιγιστικών εξελίξεων που πυροδότησε ο φόνος Φύσσα συχνά συνοδεύονται με τη διευκρίνιση αν αυτά γίνονται μιλώντας νομικά ή πολιτικά. Από αυτή την παρατήρηση εκκινώντας, θα ήθελα να εισφέρω τις εξής σκέψεις:
1. Η σχέση της πολιτικής με το νομικό: Σαφώς και η πολιτική ανάγνωση επιτρέπει πιο ευρεία θέαση, συμπεριλαμβάνουσα τη συνολική σκοπιμότητα της αντιμετώπισης της ΧΑ ως κοινωνικό φαινόμενο, πέραν των στενών ορίων της ποινικής της μεταχείρισης, αλλά και των περιορισμών για σεβασμό των δικαιωμάτων του κατηγορούμενου. Τόσο η διάκριση μεταξύ πολιτικού και νομικού, όσο και το πλεονέκτημα της «ευρυχωρίας» που παρέχει η πρώτη διάσταση, είναι απόλυτα θεμιτά, υπό μία ωστόσο προϋπόθεση: ο νόμος θέτει τα όρια του πολιτικού. Ο πολιτικός λόγος και κυρίως η πράξη είναι ελεύθερες, αρκεί να μην παραβιάζουν το νόμο.
Η νομική παράμετρος, όμως, έχει και ένα δεύτερο επίπεδο. Δεν οριοθετεί μόνο το πλαίσιο άσκησης πολιτικής, αλλά απαιτεί επίσης από αυτήν να δράσει. Οι κρατικές αρχές δεν μπορούν να μένουν απαθείς και ουδέτερες στις συστηματικές παραβιάσεις του νόμου από τη ΧΑ. Αντίθετα, έχουν τη θετική (όπως λέγεται) υποχρέωση να καταστέλλουν και να προλαμβάνουν την παρανομία, προστατεύοντας έτσι τα δικαιώματα και έννομα αγαθά όσων πλήττονται, αλλά και την ίδια τη δημοκρατία.
Θα μπορούσε η θετική αυτή δράση να φτάσει μέχρι τη θέση εκτός νόμου της ΧΑ; Η απάντηση είναι ναι, όχι όμως αναγκαστικά. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κρίνει στην υπόθεση του τουρκικού κόμματος της Ευημερίας ότι κόμματα μπορούν να απαγορευθούν όταν οι σκοποί τους αντιβαίνουν στη δημοκρατία ή/και μεταχειρίζονται μέσα παράνομα και αντιδημοκρατικά για την επίτευξή αυτών. Δεν συζητώ εδώ το αν ορθώς υποστηρίζεται ότι η ελληνική έννομη τάξη δεν προβλέπει την απαγόρευση κόμματος, ούτε κι αν πολιτικά μία τέτοια κίνηση θα ήταν τελέσφορη. Αυτό που επιχειρώ να αναδείξω είναι ότι, αναφορικά με τη σχέση νομικού και πολιτικού, ο νόμος θέτει το στόχο (προστασία δημοκρατίας και δικαιωμάτων) και προσκαλεί στη συνέχεια την πολιτική να επιλέξει, εντός δημοκρατικών πάντα ορίων, ποια εργαλεία και νόμιμα μέσα θα ενεργοποιήσει για να τον επιδιώξει. Η πολιτική διαθέτει ευχέρεια ως προς το νόμιμο τρόπο επίτευξης του έννομου στόχου.
Δύο συμπεράσματα εξάγονται. Πρώτον, επί του πρακτέου, κατά την άποψή μου, το κράτος δεν έχει θετική υποχρέωση να θέσει εκτός νόμου τη ΧΑ, αν και, εφ' όσον υπήρχε σχετική πρόβλεψη στην ελληνική νομοθεσία και πρακτική, αυτό θα ήταν νόμιμο. Αν και το κράτος απολαμβάνει διακριτικής ευχέρειας ως προς τα μέσα που θα επιλέξει, έχει, ωστόσο, θετική υποχρέωση να χρησιμοποιήσει τα υπάρχοντα, νομικά και μη, εργαλεία, αλλά και να θεσπίσει ενδεχομένως νέα για την αποτελεσματική πάταξη της ΧΑ. Δεύτερον, σε θεωρητικό (αλλά χρήσιμο για όσα ακολουθούν) επίπεδο, η σχέση νομικού και πολιτικού είναι κυκλική, με το νόμο να απαιτεί από την πολιτική να λαμβάνει πρωτοβουλίες για την προστασία της δημοκρατίας, αλλά και να θέτει όρια, αξιώνοντας τα όποια μέτρα να υποτάσσονται στη δημοκρατία και τους κανόνες της. Κοντολογίς, η νομική διάσταση τροφοδοτεί την πολιτική, αλλά και τη χαλιναγωγεί, απαιτώντας τα μέσα προστασίας της δημοκρατίας να είναι εξίσου δημοκρατικά.
2. Διαθέσιμα μέσα και δυσκολίες: Από τα ενυπάρχοντα μέσα, επιλέχθηκε η οδός της ποινικής αντιμετώπισης στη βάση της εγκληματικής οργάνωσης. Ο πολιτικός στόχος είναι προφανής. Ελλείψει διαδικασίας απαγόρευσης κόμματος, το ποινικό αυτό μέσο επιτρέπει, αν αποδειχθεί ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου, να κολαστεί (και) η ηγεσία της ΧΑ. Εξίσου, όμως, προφανής είναι και η εργαλειακή χρήση της ποινικής καταστολής. Αν και πολιτικά θεμιτή η στόχευση, η χρησιμοθηρική εργαλειοποίηση του ποινικού νόμου, ο οποίος στη συγκεκριμένη περίπτωση επιλέγεται, πέρα από το αμιγώς ποινικό σκέλος της υπόθεσης, και για πρόδηλους πολιτικούς σκοπούς, έχει ωστόσο σαφή όρια.Σε καμία περίπτωση η υπερχειλίζουσα πολιτική σκοπιμότητα δεν θα δικαιολογήσει τυχόν καταχρηστική μεταχείριση του ποινικού οπλοστασίου. Αν αποδειχθεί ότι όντως στοιχειοθετείται αδίκημα, έχει καλώς. Στην περίπτωση αυτή, το αποτέλεσμα της ποινικής καταστολής θα εξυπηρετήσει εξίσου τον πολιτικό στόχο. Αν όχι, η δικαιοσύνη καλείται να εφαρμόσει απαρέγκλιτα το νόμο, ανεξαρτήτως πολιτικής περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Διαφορετικά, θα βρεθεί ένα όργανο της δημοκρατικής πολιτείας να παραβιάζει τις αρχές στις οποίες στηρίζεται, ευκαιριακά και υστερόβουλα, προκειμένου να επιτύχει (στην προσπάθειά του να καλύψει την μέχρι τώρα αβελτηρία και ανοχή, αλλά και τις συστημικές παθογένειες του κράτους, όπως για παράδειγμα τη διαφθορά στη αστυνομία και την αναποτελεσματικότητά της στην καθημερινή αντιμετώπιση της βίας και παρανομίας) με αθέμιτα μέσα ένα θεμιτό σκοπό.
Ευρύτερα, καθεμία από τις τρεις εξουσίες υποχρεούται να δράσει με δημοκρατικό τρόπο για την πάταξη ενός αντιδημοκρατικού μορφώματος. Αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του την κομματική υπόσταση αυτού και τα συνεπαγόμενα προνόμια, όπως την κοινοβουλευτική ασυλία, συνειδητοποιεί ότι το έργο της πολιτείας καθίσταται έτι δυσκολότερο. Κατά την ταπεινή μου άποψη, ευκαιριακά νομοθετήματα φωτογραφικής φύσης συνιστούν σπασμωδικά ημίμετρα που αποδομούν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, αλλά και εγκυμονούν τον κίνδυνο επιστροφής στο μέλλον ως μπούμερανγκ. Τέλος, η αδράνεια (στα όρια της παράβασης καθήκοντος) που επέδειξε μέχρι τώρα η πολιτεία, ιδίως η διαχρονική χωλότητα της χαμηλού επιπέδου ελληνικής δικαιοσύνης, δεν επιτρέπουν αισιοδοξία. Με αυτή την τελευταία άποψη, με την οποία, ειρήσθω εν παρόδω, ολοκλήρωνα το κείμενο αυτό, δεν εννοώ αναγκαστικά ότι η ΧΑ δεν θα παταχθεί, αλλά ότι ίσως παταχθεί με μη δημοκρατικά άψογο, όπως και απαιτείται, τρόπο.
3. Όρια στη χρήση και κατάχρηση των μέσων: Ήδη κανείς μπορεί να διακρίνει μία σειρά παρατυπιών και παρανομιών, που, δυστυχώς, αποδεικνύουν ότι, όντως, ο κίνδυνος η δημοκρατία να παρεκκλίνει των αρχών της στην καταπολέμηση του εξτρεμισμού, είναι υπαρκτός. Δεν θα αναφερθώ εδώ στο ζήτημα που έχω ήδη θίξει των αντανακλαστικών ποδοσφαιρικής κερκίδας που επιδεικνύουμε ως φιλοθεάμον κοινό στο «υπερθέαμα» των τελευταίων ημερών. Περιορίζομαι στους θεσμούς, δημόσιους και μη, όπως τα media· στην προσβολή της προσωπικότητας των κατηγορουμένων, στην παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας, αλλά και στη διαρροή των εγγράφων της δικογραφίας, με μία λέξη, στο ότι, μεταφορικά και κυριολεκτικά, για μία ακόμα φορά, «κρεμάσαμε» ένα λεπτό ζήτημα στα μανταλάκια των εφημεριδοπωλών. Όλα αυτά, δυστυχώς, για να εξυπηρετήσει ο κάθε φορέας ίδια συμφέροντα, στο όνομα πάντα της δημοκρατίας. Η θεσμική μας υποκρισία επέτρεψε, αβρόχοις ποσί, όλες αυτές τις παρεκτροπές. Αρκεί τα κανάλια να έχουν τηλεθέαση, τα κόμματα και η κυβέρνηση να δείχνουν όψιμη πολιτική βούληση και οι αστυνομία και δικαιοσύνη αποτελεσματικότητα...
4. Οι κίνδυνοι: Ολοκληρώνω με την επισήμανση δύο κινδύνων που ελλοχεύουν. Ο πρώτος είναι οι θύτες να καταστούν θύματα. Φαντάζομαι κανείς δεν επιθυμεί να καταδικαστεί η Ελληνική Δημοκρατία από ελληνικά και διεθνή δικαστήρια για παραβίαση των δικαιωμάτων των μελών της ΧΑ. Μπορεί ν’ ακούγεται οξύμωρο οι φασίστες να επικαλούνται τα δημοκρατικά δικαιώματα, όμως, αυτά ισχύουν για όλους. Η δημοκρατία δεν επιδέχεται εκπτώσεων. Διαφορετικά -και αυτός είναι ο δεύτερος κίνδυνος-, ίσως συνειδητοποιήσουμε μια μέρα ότι, παλεύοντας με το τέρας, πήραμε κάτι από τη μορφή του, ότι όσο κοιτούσαμε την άβυσσο, κοιτούσε κι εκείνη μέσα μας.
Βασίλης Τζεβελέκος, Πανεπιστήμιο Hull
Δημοσιεύθηκε στο Greeklish
No comments:
Post a Comment