Amber alert: αναζητείται η εθνική κυριαρχία. Τελευταία φορά εθεάθη στο Καστελόριζο, Απρίλιο του 2010. Ή, το άλλο που κυκλοφορεί εσχάτως με την κατοχή το ξέρετε; Τι κοινό έχουν οι Ανεξάρτητοι Ελληνες με τον ΣΥΡΙΖΑ, την ορθόδοξη εκκλησία, αλλά και τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών; Παράξενο «πάντρεμα» θα πείτε. Ολοι τους, ωστόσο, πιστεύουν ότι το Μνημόνιο απειλεί την εθνική κυριαρχία. Η δανειακή σύμβαση «προσβάλλει την ίδια την κυριαρχία και την υπόσταση της χώρας», συμπέραινε η βαθυστόχαστη ανακοίνωση των δικηγόρων περίπου ένα και μισό χρόνο πίσω. «Η χώρα μας φαίνεται να μην είναι πλέον ελεύθερη», συμφωνούσε με την περίφημη επιστολή της την ίδια περίοδο η, σταθερά αμετροεπής, ορθόδοξη εκκλησία.
Το επιχείρημα περί κυριαρχίας, πέρα από λαϊκίστικο, είναι σαθρό. Η κυριαρχία δεν ονομάστηκε τυχαία έτσι. Σημαίνει αρχή, δύναμη του άρχειν, εξουσία. Αυτήν την πραγματικότητα αναγνωρίζει το δίκαιο και «ενδύει» με τον νομικό μανδύα της εθνικής κυριαρχίας. Ως νομική έννοια, η κυριαρχία αντανακλά μία πραγματική κατάσταση, απορρέει από ένα factum. Το κράτος είναι κυρίαρχο de jure, διότι de facto έχει δύναμη να ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο στον «οίκο» του.
Το ερώτημα είναι απλό. Ποιος αφαίρεσε το δικαίωμα ρύθμισης των του οίκου μας; Το Μνημόνιο; Προφανώς και όχι. Η σειρά νομικών πράξεων που, για λόγους συντομίας, κωδικοποιήθηκαν υπό τον όρο Μνημόνιο αποτελούν τη διεθνή, ρητή και, κυρίως, ηθελημένη έκφραση βούλησης της νόμιμης κυβέρνησης ενός κυρίαρχου κράτους να δεσμευτεί (διά μονομερούς πράξης) απέναντι στους δανειστές της για σειρά μεταρρυθμίσεων και να συνομολογήσει με αυτούς δανειακή σύμβαση. Σε όσους μιλούν περί «κλοπής» εθνικής κυριαρχίας η απάντηση είναι ότι το Μνημόνιο δεν συνιστά αιτία απώλειάς της, αλλά απόρροια άσκησης αυτής.
Παρά τα όσα για λόγους λαϊκής κατανάλωσης υποστηρίζονται, το Μνημόνιο αποτελεί απόδειξη ύπαρξης και εκδήλωση της εθνικής κυριαρχίας, η δε νομική του δεσμευτικότητα αρύεται από την ίδια την κυριαρχία, το δικαίωμα του κράτους να (αυτο)δεσμεύεται. Η κυριαρχία δεν επηρεάζεται παρά μόνο στο μέτρο και υπό τους όρους που το δέχθηκε η κυβέρνηση. Πρόκειται για τη συνήθη οδό.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει κάθε φορά που αναλαμβάνεται μία διεθνής υποχρέωση, ιδίως μάλιστα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της κατ’ εξοχήν, δηλαδή, διαδικασίας σταδιακής εκχώρησης κυριαρχίας από τα κράτη-έθνη προς την υπερεθνική ένωση αυτών, την Ευρωπαϊκή Ενωση. Γιατί, ωστόσο, ένα κυρίαρχο κράτος να δεχτεί να δεσμευτεί; Η απάντηση δεν βρίσκεται στη νομική, αλλά στην πραγματική διάσταση της κυριαρχίας ή, ακριβέστερα, στην απουσία αυτής, ήτοι στην αδυναμία στην οποία περιήλθε το ελληνικό κράτος.
Ας διακρίνουμε μεταξύ νομικής κυριαρχίας και ισχύος (οικονομικής, πολιτικής κ.λπ.) ενός κράτους. Η κυριαρχία δεν απωλέσθη λόγω Μνημονίου, παρά μόνο στον βαθμό που το δέχτηκε το ελληνικό κράτος. Γιατί δέχτηκε το ελληνικό κράτος το Μνημόνιο; Γιατί περιήλθε σε κατάσταση αδυναμίας, γιατί, δηλαδή, απώλεσε, ή μάλλον κατασπατάλησε δραχμή με τη δραχμή, ευρώ με το ευρώ μέσα από όσα οδήγησαν στη χρεοκοπία, την ισχύ του. Η οικονομική αδυναμία συνιστά απώλεια της ισχύος να σταθούμε στα πόδια μας χωρίς Μνημόνιο.
Το διεθνή έλεγχο τύποις τον έφερε το Μνημόνιο, ουσιαστικά, όμως, η χρεοκοπία. Χωρίς να παραγνωρίζονται ουδόλως οι διεθνείς και ευρωπαϊκές συστημικές αιτίες της κρίσης, μόνοι μας καταστρέψαμε την οικονομία. Μόνοι μας ακρωτηριάσαμε, συσσωρεύοντας δεκαετίες τώρα «κυρίαρχα» ελλείμματα και χρέη, την «ουσιαστική» κυριαρχία, την ισχύ μας.
Η κατάσταση οικονομικής αδυναμίας επηρεάζει όντως την κυριαρχία. Οχι, όμως, την εθνική. Αντίθετα με τα όσα διάφοροι υστερόβουλοι, ευκολόπιστοι ή και ευήθεις, όψιμοι και μη αμύντορες της εθνικής κυριαρχίας διατείνονται, αυτό που όντως πλήττεται είναι η λαϊκή κυριαρχία και δημοκρατική νομιμοποίηση. Η κρίση δεν δοκιμάζει μόνο την επιβίωση των ασθενέστερων, την κοινωνική συνοχή ή το μέλλον της Ευρώπης. Βγάζει στην επιφάνεια, επιτείνει το έλλειμμα δημοκρατίας. Στη χωλή, ολιγοβαρή μεταπολιτευτική μας δημοκρατία, μία κυβέρνηση θεώρησε «φυσικό» της δικαίωμα να επιλέξει τον δρόμο του Μνημονίου, να λάβει μία κρισιμότατη απόφαση δομικής φύσης για την κοινωνία και το μέλλον της, για την οποία σημειωτέον ουδεμία εντολή είχε, βασιζόμενη αποκλειστικά στην (κομματικά ελεγχόμενη) τυπική κοινοβουλευτική διαδικασία. Καλά, κακά, τα Μνημόνια 1 και 2 ουδέποτε τέθηκαν στη λαϊκή κρίση. Για τη λάθος κυριαρχία εντέλει τόσος σαματάς…
Οι επιπτώσεις της κρίσης στην -ήδη ισχνή- δημοκρατία είναι ορατές τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο εσωτερικό επίπεδο.
Στην Ευρώπη, ο ασθενικός ευρωπαϊκός «δήμος» κατακερματίζεται έτι πλέον. Το αίτημα για «Ευρώπη των λαών» υποχωρεί στην Ευρώπη των ανταγωνιστικών δημοκρατιών. Ποιος πληρώνει το λογαριασμό; Ποιο κοινοβούλιο θα επιβάλει τους όρους, το δικό του κοινωνικοοικονομικό μοντέλο στα άλλα;
Στην Ελλάδα, η χρεοκοπία συρρικνώνει το εύρος δυνατών δημοκρατικών επιλογών. Ολα συσπειρώνονται γύρω από ένα μανιχαϊκό δίπολο: Μνημόνιο – αντι-Μνημόνιο, Ευρώπη – αντι-Ευρώπη. Αποδοχή των έξωθεν επιβαλλόμενων όρων, στόχων και μεταρρυθμίσεων (οι περισσότερες παλαιόθεν αναγκαίες) ή «περήφανη» πτώχευση; Το αποτέλεσμα;
Οντως, μία νέα διαιρετική τομή γεννήθηκε. Οντως, το ογκώδες νέο πακέτο μέτρων χωρά σε έναν και μόνο άρθρο. Δημοψηφισματικού χαρακτήρα η ψήφος στη Βουλή. Ολα συρρικνώνονται σε ένα ναι ή ένα όχι. Ας μη μας ξεγελά ο πρόσκαιρος κατακερματισμός του κομματικού σκηνικού. Η διχοτομία είναι υπαρκτή, τέμνει βαθιά, κατά τρόπο κάθετο το σύνολο πολιτικό σύστημα, την κοινωνία. Αμφίρροπο το εκκρεμές, αναμένει εντολή προς ποιον πόλο να κινηθεί. Επί του παρόντος, οι τόνοι του γκρι εξανεμίζονται. Ολα πολώνονται, συσπειρώνονται πέριξ της τάσης. Σημασία έχει η κατεύθυνση που θα ακολουθήσει το εκκρεμές. Μόλις τεθεί σε κίνηση και πάλι το γκρι θα ξεδιπλώσει όλους του τους τόνους. Μέχρι τότε, «τρίτος» δρόμος δεν υπάρχει.
Εμβάθυνση ή αποδόμηση της Ευρώπης; Κρίση εντός ή εκτός αυτής; Αυτό είναι το δίλημμα, αυτό διακυβεύτηκε στις προηγούμενες εκλογές, στην πρόσφατη ψηφοφορία στη Βουλή, στα προσεχή έτη. Προσωπικά, επιλέγω Ευρώπη. Εσείς;
Παρά τα όσα για λόγους λαϊκής κατανάλωσης υποστηρίζονται, το Μνημόνιο αποτελεί απόδειξη ύπαρξης και εκδήλωση της εθνικής κυριαρχίας, η δε νομική του δεσμευτικότητα αρύεται από την ίδια την κυριαρχία, το δικαίωμα του κράτους να (αυτο)δεσμεύεται. Η κυριαρχία δεν επηρεάζεται παρά μόνο στο μέτρο και υπό τους όρους που το δέχθηκε η κυβέρνηση. Πρόκειται για τη συνήθη οδό.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει κάθε φορά που αναλαμβάνεται μία διεθνής υποχρέωση, ιδίως μάλιστα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της κατ’ εξοχήν, δηλαδή, διαδικασίας σταδιακής εκχώρησης κυριαρχίας από τα κράτη-έθνη προς την υπερεθνική ένωση αυτών, την Ευρωπαϊκή Ενωση. Γιατί, ωστόσο, ένα κυρίαρχο κράτος να δεχτεί να δεσμευτεί; Η απάντηση δεν βρίσκεται στη νομική, αλλά στην πραγματική διάσταση της κυριαρχίας ή, ακριβέστερα, στην απουσία αυτής, ήτοι στην αδυναμία στην οποία περιήλθε το ελληνικό κράτος.
Ας διακρίνουμε μεταξύ νομικής κυριαρχίας και ισχύος (οικονομικής, πολιτικής κ.λπ.) ενός κράτους. Η κυριαρχία δεν απωλέσθη λόγω Μνημονίου, παρά μόνο στον βαθμό που το δέχτηκε το ελληνικό κράτος. Γιατί δέχτηκε το ελληνικό κράτος το Μνημόνιο; Γιατί περιήλθε σε κατάσταση αδυναμίας, γιατί, δηλαδή, απώλεσε, ή μάλλον κατασπατάλησε δραχμή με τη δραχμή, ευρώ με το ευρώ μέσα από όσα οδήγησαν στη χρεοκοπία, την ισχύ του. Η οικονομική αδυναμία συνιστά απώλεια της ισχύος να σταθούμε στα πόδια μας χωρίς Μνημόνιο.
Το διεθνή έλεγχο τύποις τον έφερε το Μνημόνιο, ουσιαστικά, όμως, η χρεοκοπία. Χωρίς να παραγνωρίζονται ουδόλως οι διεθνείς και ευρωπαϊκές συστημικές αιτίες της κρίσης, μόνοι μας καταστρέψαμε την οικονομία. Μόνοι μας ακρωτηριάσαμε, συσσωρεύοντας δεκαετίες τώρα «κυρίαρχα» ελλείμματα και χρέη, την «ουσιαστική» κυριαρχία, την ισχύ μας.
Η κατάσταση οικονομικής αδυναμίας επηρεάζει όντως την κυριαρχία. Οχι, όμως, την εθνική. Αντίθετα με τα όσα διάφοροι υστερόβουλοι, ευκολόπιστοι ή και ευήθεις, όψιμοι και μη αμύντορες της εθνικής κυριαρχίας διατείνονται, αυτό που όντως πλήττεται είναι η λαϊκή κυριαρχία και δημοκρατική νομιμοποίηση. Η κρίση δεν δοκιμάζει μόνο την επιβίωση των ασθενέστερων, την κοινωνική συνοχή ή το μέλλον της Ευρώπης. Βγάζει στην επιφάνεια, επιτείνει το έλλειμμα δημοκρατίας. Στη χωλή, ολιγοβαρή μεταπολιτευτική μας δημοκρατία, μία κυβέρνηση θεώρησε «φυσικό» της δικαίωμα να επιλέξει τον δρόμο του Μνημονίου, να λάβει μία κρισιμότατη απόφαση δομικής φύσης για την κοινωνία και το μέλλον της, για την οποία σημειωτέον ουδεμία εντολή είχε, βασιζόμενη αποκλειστικά στην (κομματικά ελεγχόμενη) τυπική κοινοβουλευτική διαδικασία. Καλά, κακά, τα Μνημόνια 1 και 2 ουδέποτε τέθηκαν στη λαϊκή κρίση. Για τη λάθος κυριαρχία εντέλει τόσος σαματάς…
Οι επιπτώσεις της κρίσης στην -ήδη ισχνή- δημοκρατία είναι ορατές τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο εσωτερικό επίπεδο.
Στην Ευρώπη, ο ασθενικός ευρωπαϊκός «δήμος» κατακερματίζεται έτι πλέον. Το αίτημα για «Ευρώπη των λαών» υποχωρεί στην Ευρώπη των ανταγωνιστικών δημοκρατιών. Ποιος πληρώνει το λογαριασμό; Ποιο κοινοβούλιο θα επιβάλει τους όρους, το δικό του κοινωνικοοικονομικό μοντέλο στα άλλα;
Στην Ελλάδα, η χρεοκοπία συρρικνώνει το εύρος δυνατών δημοκρατικών επιλογών. Ολα συσπειρώνονται γύρω από ένα μανιχαϊκό δίπολο: Μνημόνιο – αντι-Μνημόνιο, Ευρώπη – αντι-Ευρώπη. Αποδοχή των έξωθεν επιβαλλόμενων όρων, στόχων και μεταρρυθμίσεων (οι περισσότερες παλαιόθεν αναγκαίες) ή «περήφανη» πτώχευση; Το αποτέλεσμα;
Οντως, μία νέα διαιρετική τομή γεννήθηκε. Οντως, το ογκώδες νέο πακέτο μέτρων χωρά σε έναν και μόνο άρθρο. Δημοψηφισματικού χαρακτήρα η ψήφος στη Βουλή. Ολα συρρικνώνονται σε ένα ναι ή ένα όχι. Ας μη μας ξεγελά ο πρόσκαιρος κατακερματισμός του κομματικού σκηνικού. Η διχοτομία είναι υπαρκτή, τέμνει βαθιά, κατά τρόπο κάθετο το σύνολο πολιτικό σύστημα, την κοινωνία. Αμφίρροπο το εκκρεμές, αναμένει εντολή προς ποιον πόλο να κινηθεί. Επί του παρόντος, οι τόνοι του γκρι εξανεμίζονται. Ολα πολώνονται, συσπειρώνονται πέριξ της τάσης. Σημασία έχει η κατεύθυνση που θα ακολουθήσει το εκκρεμές. Μόλις τεθεί σε κίνηση και πάλι το γκρι θα ξεδιπλώσει όλους του τους τόνους. Μέχρι τότε, «τρίτος» δρόμος δεν υπάρχει.
Εμβάθυνση ή αποδόμηση της Ευρώπης; Κρίση εντός ή εκτός αυτής; Αυτό είναι το δίλημμα, αυτό διακυβεύτηκε στις προηγούμενες εκλογές, στην πρόσφατη ψηφοφορία στη Βουλή, στα προσεχή έτη. Προσωπικά, επιλέγω Ευρώπη. Εσείς;
Βασίλης Π. Τζεβελέκος
Λέκτορας στη Νομική Σχολή του Hull
No comments:
Post a Comment